"Ανοιχτοί Ορίζοντες στην Εκπαίδευση"
“ Open Horizons in Education”
 
26/09 – 10/10/2010
 
Πρόγραμμα εκμάθησης της γλώσσας υποδοχής σε παιδιά μεταναστών μέσα από τη μουσική και το τραγούδι
Educational programme of host countries language teaching to migrants’ children through music and singing
 
Η ΤΑΙΝΙΑ:ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ κ. Θ. Καββαδά
The film: Presentation – Comments by the Organization Head Mr Th. Kavvadas
 
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΤΟΙΧΟΥΣ
ENTRELESMURS
Υπόθεση:Ο Φρανσουά και οι καθηγητές συνάδελφοι του, προετοιμάζονται για την καινούργια σχολική χρονιά, στο σχολείο μιας σκληρής, εργατικής συνοικίας. Πρόκειται για γυμνάσιο, αλλά τα βασικά θέματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σεβασμού της αξιοπρέπειας που πρέπει να απασχολούν τη σύγχρονη διαπολιτισμική εκπαίδευση σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θίγονται σε επαρκή βαθμό ώστε να μπορούν να μας δώσουν ερέθισμα για συζήτηση και η αναγωγή τους στην μικροκλίμακα του νηπιαγωγείου και του δημοτικού σχολείου να είναι σχετικά εύκολη και να παραπέμπει στις βασικές συνιστώσες της κοινωνικής συνοχής.
Οπλισμένοι οι εκπαιδευτικοί λειτουργοί με τις καλύτερες προθέσεις, δεν πτοούνται από τις δύσκολες συνθήκες εργασίας και προσπαθούν με όλες τους τις δυνάμεις να μεταδώσουν γνώση, στους μαθητές τους. Κουλτούρες και συμπεριφορές έρχονται σε αντιπαράθεση μέσα στη τάξη, σε έναν μικρόκοσμο που αντιπροσωπεύει τη Γαλλία του σήμερα. Οι μαθητές εμφανίζονται διασκεδαστικοί αλλά και δύστροποι. Αυτό μπορεί να υπονομεύσει τον ενθουσιασμό των χαμηλόμισθων καθηγητών. Ο Φρανσουά επιμένει να διατηρεί στη τάξη μια ατμόσφαιρα σεβασμού και αξιοπρέπειας. Απορρίπτει τη σοβαροφάνεια και τον αυταρχισμό. Είναι σε ακραίο βαθμό ειλικρινής και αυτό είναι πρωτόγνωρο για τους μαθητές. Όμως έρχεται μια στιγμή που οι αρχές που έχει επιβάλει στη τάξη του δοκιμάζονται, όταν ένας μαθητής αμφισβητεί τις μεθόδους του.

Πρόκειται για μία έξυπνη ιδέα, η μεταφορά του σεναρίου από το ομώνυμο βιβλίο του φιλόλογου καθηγητή Γαλλικών Φρανσουά Μπεγκοντό, που συμμετέχει και ο ίδιος στην ταινία, από τον σκηνοθέτη Λοράν Καντέ, η οποία αναδεικνύει τη σημαντικότητα της διαλεκτικής μεθόδου, της γλωσσολογικής συμπεριφοράς, των ηθικών επιλογών αλλά και της θέσης ότι στο σχολείο πρέπει να συνυπάρχουν τόσο η επιβράβευση όσο και η τιμωρία.

Η ταινία θυμίζει ντοκιμαντέρ για το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γαλλία γι’ αυτό και την επιλέξαμε. Γιατί μας αφορά στο πλαίσιο του προγράμματος μας αφού κατανοούμε ότι τα προβλήματα της Παιδείας στη Γαλλία, μπορούν να είναι προβλήματα όλης της σύγχρονης πολυπολιτισμικής Ευρώπης: Οι διδακτικές μέθοδοι ανεπαρκείς, τα εκπαιδευτικά εργαλεία ελλιπή, οι παιδαγωγοί χωρίς ουσιαστικές ικανότητες να διαχειριστούν την οποιαδήποτε ποικιλομορφία στη σχολική τάξη: καλούς και καλούς βαθμούς, πολλές αλλά και ανύπαρκτες γνώσεις, εθνικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο, κριτικοί μαθητές και μαθητές που αποστηθίζουν, κ.λ.π..

Έτσι δεν θα μπορούσε παρά η εφαρμογή των μεθόδων του Φρανσουά να έχει θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις στον μαθητικό μικρόκοσμο.

Το προφίλ των μαθητών είναι σχεδιασμένο από τους ίδιους τους μαθητές οι οποίοι πρωταγωνιστούν μαζί με τους γονείς και τους καθηγητές τους. Αυτή η δυνατότητα που τους δόθηκε να το γράψουν τους βοήθησε στην περαιτέρω κοινωνικοποίηση τους γιατί οι περισσότεροι από αυτούς  είναι μετανάστες από διάφορες αφρικανικές χώρες αλλά και αραβικές, ενώ υπάρχει κι ένας Κινέζος.

Η πολυσυλλεκτικότητα και η πολυπολιτισμικότητα είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του σεναρίου. Στο συγκεκριμένο σχολείο η ομαδικότητα είναι προβληματική, η ευθύνη αφορά κάθε άτομο ξεχωριστά και όχι συλλογικά, γιατί μπορεί να είναι όλοι ίσοι, ωστόσο έχουν διαφορετικές προσωπικότητες και ατομική αντίληψη που τους διαχωρίζει και αναπόφευκτα τους κατηγοριοποιεί σε κοινωνικές τάξεις.

Τα προβλήματα που επιφέρει η μετανάστευση και οι συνέπειές της, π.χ. φυλετικές διακρίσεις, ξεκινούν από το σχολικό περιβάλλον, εμφανίζονται ακόμα και στην μικρότερη μονάδα του, όπως είναι ένας παιδικός σταθμός, ιδιωτικός ή δημόσιος δεν έχει καμία σημασία, ή ένα νηπιαγωγείο ή δημοτικό σχολείο. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να υπάρχουν παιδαγωγικές μέθοδοι ικανές να αμβλύνουν τις ανισότητες που δημιουργούνται από την κοινωνικοικονομική κατάσταση. Ο Λοράν Καντέ φαίνεται να γνωρίζει αυτήν την αναγκαιότητα. Παραμέρισε για λίγο τη διαπίστωση ότι κάποια πράγματα δεν συμβαίνουν στο ιδιωτικό σχολείο όπως συμβαίνουν στο δημόσιο και φρόντισε να αποδώσει τις αιτίες της κρίσης, με όρους σύγχρονης παιδαγωγικής ηθικής σε έναν ιδιόμορφο, ψυχολογικό διδακτισμό που τον έθεσε «ανάμεσα σε τοίχους».

 
 
 
Αναλυτικότερα.
Ξεκινώντας από το χώρο του σχολείου, παρατηρούμε την ίδια γκρίζα πραγματικότητα του τσιμέντου στην αυλή, το συνωστισμό των μαθητών και την έλλειψη χώρων, προβλήματα που υπάρχουν σήμερα σε πολλά ελληνικά υποβαθμισμένα σχολεία. Για τα παιδιά αυτά, για τα παιδιά των μεταναστών που διαμένουν συνήθως σε αυτές τις περιοχές, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Παρίσι, εάν δεν εγκαταλείψουν το σχολείο, το μέλλον είναι στην καλύτερη περίπτωση μια επαγγελματική σχολή ή τεχνική εκπαίδευση. Χειρότερο σενάριο: η ανεργία, η περιθωριοποίηση, η παραβατική συμπεριφορά, ο αποκλεισμός από τον κοινωνικό περίγυρο.
Σημαντική είναι η συμμετοχή των γονέων στο γαλλικό σχολείο, στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στα πειθαρχικά συμβούλια για παραπτώματα μαθητών, αλλά και των ίδιων των μαθητών στην αξιολόγηση τους. Ενδιαφέρον όμως είναι ότι και στα δύο εκπαιδευτικά συστήματα, Ελλάδας και Γαλλίας, λείπει η πραγματική στήριξη των αδύνατων μαθητών, πολλώ δε μάλλον, των μεταναστών μαθητών. Πουθενά στην ταινία δε γίνεται αναφορά σε «ενισχυτική διδασκαλία» για τους αδύνατους, αλλά και φοβισμένους μαθητές.  
Στη χώρα μας, λειτουργούν κάποιοι θεσμοί όπως τα τμήματα υποδοχής και τα διαπολιτισμικά σχολεία, αλλά χωρίς βαθύτερο σχολιασμό, θα αρκεστούμε στις γενικές διαπιστώσεις των ειδικών και εμπειρογνωμόνων: ότι πολλά μένουν ακόμα να γίνουν.
Όμως, όπως φαίνεται και στην ταινία, η γλώσσα, η κατανόηση της και η καλή χρήση της αποτελεί πολύ σπουδαία παράμετρο για την ομαλή ένταξη των μεταναστών, αλλά και για την κοινωνική ανέλιξη ντόπιων και μεταναστών.
Μια σειρά παρεξηγήσεις γίνονται στην ταινία εξαιτίας της μη κατανόησης ή της διαφορετικής έννοιας λέξεων που  οδηγούν τελικά σε επιθετικότητα, συγκρούσεις, περιθωριοποίηση ή και εξοβελισμό μαθητών από το σχολείο. Οι αδύνατοι μαθητές, ανάμεσά τους φυσικά οι μετανάστες, δεν καταφέρνουν να εκφραστούν μέσα από τη γλώσσα, να εξωτερικεύσουν τις ιδέες και τις ανάγκες τους. Δεν καταφέρνουν να γίνουν σεβαστοί μέσα από τη χρήση της γλώσσας και καταφεύγουν δυστυχώς σε άλλους τρόπους για να γίνουν αναγνωρίσιμοι στη σχολική κοινότητα, συχνά μέσα από τη βία και τις συγκρούσεις. Γι’ αυτό παίζει κεντρικό ρόλο η σωστή διδασκαλία της γλώσσας υποδοχής και η στήριξη της με ενισχυτική διδασκαλία και καινοτόμα εκπαιδευτικά εργαλεία που ακουμπούν στην καρδιά των νεαρών ατόμων, που τα αγγίζουν, τους κινούν το ενδιαφέρον και τελικά πετυχαίνουν το στόχο τους.
Μόνο έτσι τα παιδιά των μεταναστών θα καταφέρουν να ενταχθούν, να νιώσουν ότι μπορούν με λόγια να εκφράσουν τις αγωνίες, τις ιδέες και τα όνειρά τους, ώστε να μην καταφύγουν στην περιθωριοποίηση και τη βία.
Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για τους γονείς τους.  
 
 
Οι περισσότεροι γονείς των μαθητών στην ταινία δε γνωρίζουν καλά Γαλλικά, ή δεν γνωρίζουν καθόλου, και τα παιδιά τους είναι οι μεταφραστές. Πρόκειται για γνωστή εικόνα στους εκπαιδευτικούς στην Ελλάδα, που έχουμε εργαστεί σε σχολείο με μετανάστες μαθητές.
Προκύπτει λοιπόν ανάγκη διδασκαλίας της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Η ταινία μας λέει ότι αυτή η ανάγκη υπάρχει και για τους ενήλικες μετανάστες, όπως είναι οι γονείς των μαθητών, πόσο μάλλον για τους νεοεισερχόμενους και για τους μαθητές της πρώτης σχολικής και προσχολικής ηλικίας, 3 – 9 χρόνων, προκειμένου να εκλείψει η περιθωριοποίηση και να υπάρχει κατανόηση και ομαλή ένταξη. Ανάγκη κοινή σε Ελλάδα και σε Γαλλία.

Η ταινία είναι αλήθεια, ότι δεν μας δείχνει εικόνες από τη ζωή των μαθητών έξω από το σχολείο. Στη γειτονιά, στον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό ίσως θα εξηγούσε τη συμπεριφορά πολλών από αυτούς μέσα στη σχολική τάξη. Πάνω κάτω όμως τα ξέρουμε: Πολλά άτομα σε ένα μικρό δωμάτιο, γονείς άνεργοι ή γονείς με μη τακτικές αποδοχές, ρατσιστική συμπεριφορά στις υπηρεσίες, κ.λ.π.. Κάποια στοιχεία παίρνουμε από τα κείμενα των μαθητών όταν παρουσιάζει το καθένα τον εαυτό του.
Ένα ακόμα σημαντικό στοιχεί από την ταινία είναι ότι παρουσιάζει την πραγματικότητα του σχολείου ακριβώς όπως είναι: Μαθητές και εκπαιδευτικοί δεν είναι οι τέλειοι άνθρωποι. Θυμώνουν, παρεκτρέπονται, έχουν καλές και κακές στιγμές. Ακόμη και ο καθηγητής Φρανσουά θυμώνει και παρεκτρέπεται λεκτικά. Νιώθει τύψεις στη συνέχεια, αναγνωρίζει το λάθος του, ωστόσο δεν καταφέρνει να αποτρέψει τις συνέπειες για το μαθητή που αποβάλλεται από το σχολείο, όταν αντιδρά επιθετικά μετά από την παρεκτροπή του καθηγητή να μιλήσει άσχημα για τα κορίτσια – εκπροσώπους των μαθητών.
Δυστυχώς, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, οι εκπαιδευτικοί φέρουν τεράστιες ευθύνες. Καλούνται με συγκεκριμένες αποφάσεις τους να επιλύσουν προβλήματα που πηγάζουν από αλλού, από την περιθωριοποίηση των μαθητών, από την απομόνωσή που αισθάνονται λόγω της φτώχειας και της χώρας προέλευσης τους που τους καθιστά αυτόματα διαφορετικούς ή και εχθρούς των ημεδαπών συμμαθητών τους και των οικογενειών τους.
Κι οι συνειδητοποιημένοι εκπαιδευτικοί προβληματίζονται, γιατί όσο και να επιθυμούν να συνεχιστεί το μάθημα κανονικά και χωρίς συγκρούσεις, γνωρίζουν αν αποβληθεί ένας μαθητής, μπορεί να εγκαταλείψει το σχολείο, να καταφύγει στο περιθώριο και στην παρανομία.
Ευχαριστώντας το ιστορικό μας παρελθόν, να σημειώσουμε ότι ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας αποτελούν έμπνευση για τους περιθωριοποιημένους μαθητές που συνυπάρχουν στο εργατικό προάστιο του Παρισιού, δείχνοντας τη δύναμη της φιλοσοφίας μέσα στους αιώνες. Κάτι σαν το δικό μας καινοτόμο εκπαιδευτικό εργαλείο για την εκμάθηση της γλώσσας υποδοχής: τη μουσική και το τραγούδι.
 
Ολοκληρώνω με τα λόγια μίας μαθήτριας: «Η Γαλλία, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη έστελναν καράβια στην Αφρική και έπαιρναν σκλάβους για την Αμερική, να τους πουλήσουν και να στείλουν τα λεφτά στην Ευρώπη».
Πολύ οικεία σε όλους μας η σημερινή εικόνα της παράνομης μετανάστευσης, η εξαθλίωση της Αφρικής και του Τρίτου Κόσμου που τροφοδοτεί τη Δύση με ανεπίσημους σκλάβους, αλλά σκλάβους !!!!